کتابُ الحجّ
جلسه نُهم
\
حجّ بچّه غیر مُمَیّز
و یحرم الولی عن غیر الممیز إن أراد الحج به ندبا طفلا کان، أو مجنونا، محرما کان الولی، أم محلا، لأنه یجعلهما محرمین بفعله، لا نائبا عنهما فیقول: اللهم إنی أحرمت بهذا إلى آخر النیة ..
استحباب حج بچه غیر ممیز و دیوانه
و یحرم الأولى عن غیر...
از آنجا که بر ولیِّ بچه غیر مُمَیّز و دیوانه ، مستحب است آنها را حجّ بدهد و از طرفی چون بچه و دیوانه قوه تمییز ندارند و قصد حقیقی از آنها ممکن نیست
مباشرت ولیّ برای غیر ممیز و دیوانه
فلذا ولیّ اگر بخواهد آنها را حج بدهد باید خودش مباشرت در کارهای حج آنها نماید و اعمال حج را بر آنها جاری سازد
إحرام ولیّ از طرف غیر ممیز و دیوانه
به این کیفیت که ابتدا از طرف بچه و یا دیوانه احرام ببندد به این معنی که نیّت إحرام او را بکند (به این صورت که بگوید: خدایا به این بچه یا دیوانه، احرام می بندم و به این کار ، بچه را مُحرِم قرار می دهد
تَلبیه غیرمُمَیز و دیوانه
سپس بچه را امر کند به گفتن تلبیه (به این معنی که جمله «لبیک اللهم لبیک» تا آخر را به او تلقین کند که بچه بگوید) اگر بچه بتواند بگوید و اگر نتواند، خود ولی از طرف او بگوید.
لباس احرام و ترک محرمات و طواف
سپس دو لباس احرام را به بچه بپوشاند
و از چیزهایی که در حال احرام باید ترک شود پرهیزش دهد
و وقتی خواست او را طواف دهد صورت وضویی به او بدهد (چون وضوی حقیقی از او ممکن نیست، زیرا نمی تواند نیت کند) و سپس او را وا دارد به طواف که خود بچه طواف کند یا اینکه او را طواف دهد به اینکه بچه را از عقبش براند یا اینکه دست او را بگیرد و بِکِشد و طواف دهد. و اگر به هیچکدام از اینها نشد، نایب بگیرد برای بچه در طواف ،
و دو رکعت نماز طواف را در صورتی که بچه کمتر از شش سال داشته باشد خود ولی به جای او بخواند، و اگر چنانچه بچه را امر کند به اینکه صورت نمازی بجا آورد بهتر است.
و همچنین در سایر کارهای حج امر کند تا بچه بجا آورد در صورتی که بچه بتواند انجام دهد و اگر نتواند خود ولی به نیابت از بچه انجام دهد. و وقتی این کارها را ولی بر بچه جاری کرد، ثواب یک حج به ولی می دهند.
خلاصه مطالب
1) پوشاندن دو لباس احرام به بچه
2) پرهیز دادن بچه از محرّمات
3) طواف دادن بچه
1) صورت وضو
2) اصل طواف
3) نائب گرفتن
شرح عبارت:
و یحرم الولی..
یعنی ولی از جانب غیر ممیز احرام ببندد ، اگر بخواهد او را حج مستحبی بدهد (و مقصود از احرام ولی از جانب غیر ممیز این نیست که ولی به نیابت از او برای خودش احرام ببندد بلکه مقصود این است که به غیر ممیز احرام ببندد پس در حقیقت ولی، او را محرم قرار می دهد نه اینکه از جانب آنها مُحرم می شود چنانکه به زودی از کلام شارح استفاده می شود)
طفلا کان او مجنون
یعنی غیر ممیز چه بچه باشد یا دیوانه
محرما کان الولی أم محلا..
یعنی فرقی نیست که خود ولی محرم بوده باشد (برای حج خودش) یا محل (یعنی از احرام در آمده باشد)
لانه یجعلهما محرمین...
این جمله علت است برای - محرما کان - که در واقع دفع یک اشکالی می کند و آن اینکه چه بسا بذهن می آید که وقتی خود ولی برای حج خودش محرم باشد چگونه صحیح است احرام دیگری ببندد برای حج بچه.
جواب می دهد به اینکه:
ولی با آن کارش، خود بچه یا دیوانه را محرم قرار می دهد چون نیت احرام را به این صورت می کند که:
خدایا من به این بچه یا دیوانه احرام می بندم و آنها را محرم قرار میدهم.
پس به این کار آنها را محرم می کند نه اینکه احرام دیگری برای خودش به نیابت از آنها می بندد تا اینکه دو إحرام برای خودش شود، پس اشکالی نیست که خودش محرم بوده باشد برای حج خودش و در همان حال، نیت احرام بچه را هم بکند که بچه را محرم کند.
شرح عبارت:
لانه یجعلهما..
یعنی زیرا ولی، قرار می دهد بچه یا دیوانه را محرم، به سبب کارش (یعنی به سبب نیتی که می کند، نه اینکه خودش را محرم قرار می دهد به سبب اینکه نایب از آنها باشد
فیقول اللهم..
(این جمله عطف است بر عبارت مصنف: - و یحرم الولی - یعنی ولی از طرف غیر ممیز، احرام ببندد و چنین نیت کند: «اللهم انی احرمت بهذا» یعنی خدایا من احرام می بندم به این (بچه یا دیوانه) تا آخر نیت (که تفصیل نیت احرام در بحث های آینده خواهد آمد)
شرط صحت حجّ از همسر
و شرطه صحة الندب من المرأة إذن الزوج ، أما الواجب فلا، و یظهر من إطلاقه ، أن الولد لا یتوقف حجه مندوبا على إذن الأب أو الأبوین و هو قول الشیخ رحمه اللّٰه و مال إلیه المصنف فی الدروس و هو حسن إن لم یستلزم السفر المشتمل على الخطر و إلا فاشتراط إذنهما أحسن
و شرط صحة الندب..
زن اگر بخواهد حج مستحبی انجام دهد، اجازه شوهر لازم است پس بدون اجازه او حج مستحبی زن باطل است ولی در حج واجب زن، اجازه شوهر لازم نیست.
شرط صحت حجّ از پسر بالغ
سپس شارح می فرماید:
از اینکه مصنف اذن مولی برای عبد و اذن زوج برای زن را بیان کرد ولی درباره اذن پدر برای پسر بالغ چیزی ذکر نفرمود، استفاده می شود که در حج مستحبی پسر بالغ، اجازه پدر و یا پدر و مادر لازم نیست
و شیخ طوسی هم همین قول را اختیار کرده .
شارح می فرماید:
نظر ما این است که باید تفصیل بدهیم در آن مسأله به اینکه اگر سفر پسر خطری نباشد به این معنی که احتمال خطر بر پسر نباشد (و خطر از جهت اهلیت نداشتن پسر برای سفر، و نوجوان بودن او مثلا، هر چند بالغ است) در این صورت اجازه پدر و مادر شرط نیست. اما اگر احتمال خطر بر او باشد بهتر است که اجازه پدر و مادر شرط باشد چون پدر و مادر از نظر اینکه مهربانند بر پسر، مصالح او را بهتر می دانند از خود او پس آنها یا جلوگیری می کنند از رفتن او و یا تدبیری برای او میکنند که خطری بر او نباشد.
شرح عبارت:
وشرط...
یعنی شرط صحت حج مندوب (یعنی مستحبی) از زن، اجازه شوهر است اما در حج واجب او، شرط نیست اجازه شوهر.
ویظهر من...
یعنی از اطلاق مصنف (یعنی از اینکه مصتف راجع به حج پسر چیزی نفرموده) ظاهر می شود اینکه پسر بالغ، حج مستحبی او توقف بر اجازه پدر یا پدر و مادر ندارد
و این قول شیخ طوسی می باشد و مصتف هم میل کرده به این قول در کتاب «دروس»
اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، صفحه : 63 کِتَابُ الْحَجِّ
[الفصل] الْأَوَّلُ:یَجِبُ الْحَجُّ عَلَى الْمُسْتَطِیعِ
[الفصل] الْأَوَّلُ:یَجِبُ الْحَجُّ عَلَى الْمُسْتَطِیعِ‌مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الْخَنَاثَى عَلَى الْفَوْرِ مَرَّةً بِأَصْلِ الشَّرْعِ، وَ قَدْ تَجِبُ بِالنَّذْرِ وَ شِبْهِهِ وَ الاسْتِئْجَارِ وَ الْإِفْسَادِ وَ یُسْتَحَبُّ تَکْرَارُهُ وَ لِفَاقِدِ الشَّرَائِطِ، وَ لَا یُجْزِى کَالْفَقِیرِ وَ الْعَبْدِ بِإِذْنِ مَوْلَاهُ، وَ شَرْطُ وُجُوبِهِ الْبُلُوغُ وَ الْعَقْلُ وَ الْحُرِّیَّةُ وَ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ وَ التَّمَکُّنُ مِنَ الْمَسِیرِ، وَ شَرْطُ صِحَّتِهِ الْإِسْلَامُ، وَ شَرْطُ مُبَاشَرَتِهِ مَعَ الْإِسْلَامِ التَمْیِیزُ. وَ یُحْرِمُ الْوَلِیُّ عَنِ غَیْرِ الْمُمَیِّزِ نَدْباً، وَ یُشْتَرَطُ فِی صحَّتِهِ مِنَ الْعَبْدِ إِذْنُ الْمَوْلَى، وَ شَرْطُ صِحَّةِ النَّدْبِ مِنَ الْمَرْأَةِ إِذْنُ الزَّوْجِ، وَ لَوْ أُعْتِقَ الْعَبْدُ أَوْ بَلَغَ الصَّبِیُّ أَوْ أَفَاقَ الْمَجْنُونُ قَبْلَ أَحَدِ الْمَوْقِفَیْنِ صَحَّ وَ أَجْزَأَهُ عَنْ حِجَّةِ الْإِسْلَامِ، وَ یَکْفِی الْبَذْلُ فِی تَحَقُّقِ الْوُجُوبِ وَ لَا یُشْتَرَطُ صِیغَةٌ خَاصَّةٌ.فَلَوْ حَجَّ بِهِ بَعْضُ إِخْوَانِهِ أَجْزَأَهُ عَنِ الْفَرْضِ،وَ یُشْتَرَطُ وُجُودُ مَا یَمُونُ بِهِ عِیَالَهُ الْوَاجِبِی النَّفَقَةِ‌إِلَى حِینِ رُجُوعِهِ، وَ فِی اسْتِنَابَةِ الْمَمْنُوعِ بِکِبَرٍ أَوْ مَرَضٍ أَوْ عَدُوٍّ قَوْلَانِ، وَ الْمَرْوِیُّ عَنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ ذَلِکَ، وَ لَوْ زَالَ الْعُذْرُ حَجَّ ثَانِیاً. وَ لَا یُشْتَرَطُ الرُّجُوعُ إِلَى کِفَایَةٍ عَلَى الْأَقْوَى، وَ لَا فِی الْمَرْأَةِ الْمَحْرَمُ، وَ یَکْفِی ظَنُّ السَّلَامَةِ. وَ الْمُسْتَطِیعُ یُجْزِئُهُ الْحَجُّ مُتَسَکِّعاً، وَ الْحَجُّ مَاشِیاً أَفْضَلُ إِلَّا مَعَ الضَّعْفِ عَنِ الْعِبَادَةِ فَالرُّکُوبُ أَفْضَلُ، فَقَدْ حَجَّ الْحَسَنُ عَلَیْهِ السَّلَامُ مَاشِیاً مِرَاراً، وَ قِیلَ: إِنَّهَا خَمْسَةٌ وَ عِشْرُونَ حِجَّةً، وَ الْمَحَامِلُ تُسَاقُ بَیْنَ یَدَیْهِ.وَ مَنْ مَاتَ بَعْدَ الْإِحْرَامِ وَ دُخُولِ الْحَرَمِ أَجْزَأَهُ، وَ لَوْ مَاتَ قَبْلَ ذَلِکَ وَ کَانَ قَدِ اسْتَقَرَّ فِی ذِمَّتِهِ قُضِیَ عَنْهُ مِنْ بَلَدِهِ فِی ظَاهِرِ الرِّوَایَةِ، فَلَوْ ضَاقَتِ التَّرِکَةُ فَمِنْ حَیْثُ بَلَغَتْ وَ لَوْ مِنْ الْمِیقَاتِ.وَ لَوْ حَجَّ ثُمَّ ارْتَدَّ‌ثُمَّ عَادَ لَمْ یُعِدْ عَلَى الْأَقْرَبِ، وَ لَوْ حَجَّ مُخَالِفاً ثُمَّ اسْتَبْصَرَ لَمْ یُعِدْ إِلَّا أَنْ یُخِلَّ بِرُکْنٍ، نَعَمْ یُسْتَحَبُّ الْإِعَادَةُ.الْقَولُ فِی حَجِّ الْأَسْبَابِ:لَوْ نَذَرَ الْحَجَّ وَ أَطْلَقَ کَفَتِ الْمَرَّةُ‌وَ لَا تُجْزِئُ عَنْ حِجَّةِ الْإِسْلَامِ، وَ قِیلَ: إِنْ نَوَى حِجَّةَ النَّذْرِ أَجْزَأَتْ وَ إِلَّا فَلَا. وَ لَوْ قَیَّدَ بِحِجَّةِ الْإِسْلَامِ فَهِیَ وَاحِدَةٌ وَ لَوْ قَیَّدَ غَیْرَهَا فَهُمَا اثْنَتَانِ وَ کَذَا الْعَهْدُ وَ الْیَمِینُ، وَ لَوْ نَذَرَ الْحَجَّ مَاشِیاً وَجَبَ وَ یَقُومُ فِی الْمِعْبَرِ، فَلَوْ رَکِبَ طَرِیقَهُ أَوْ بَعْضَهُ قَضَى مَاشِیاً، وَ لَوْ عَجَزَ عَنِ الْمَشْیِ رَکِبَ وَ سَاقَ بَدَنَةً.وَ یُشْتَرَطُ فِی النَّائِبِ‌الْبُلُوغُ وَ الْعَقْلُ وَ الْخُلُوُّ مِنْ حَجٍّ وَاجِبٍ مَعَ التَّمکُّن مِنْهُ وَ لَوْ مَشْیاً وَ الْإِسْلَامُ وَ إِسْلَامُ الْمنُوبِ عَنْهُ وَ اعْتِقَادُهُ الْحَقَّ إِلَّا أَنْ یَکُونَ أَبَا النَّائِبِ.وَ یُشْتَرَطُ نِیَّةُ النِّیَابَةِ مِنْهُ وَ تَعَیُّنُ الْمَنُوبِ عَنْهُ قَصْداً، وَ یُسْتَحَبُّ لَفْظاً عِنْدَ الْأَفْعَالِ، وَ تُبْرَأُ ذِمَّتُهُ لَوْ مَاتَ مُحْرِماً بَعْدَ دُخُولِ الْحَرَمِ وَ إِنْ خَرَجَ مِنْهُ بَعْدُ، وَ لَوْ مَاتَ قَبْلَ ذَلِکَ اسْتُعِیدَ مِنَ الْأُجْرَةِ بِالنِّسْبَةِ، وَ یَجِبُ الْإِتْیَانُ بِمَا شُرِطَ عَلَیْهِ حَتَّى الطَّرِیقِ مَعَ الْغَرَضِ، وَ لَیْسَ لَهُ الاسْتِنَابَةُ إِلَّا مَعَ الْإِذْنِ صَرِیحاً أَوْ إِیقَاعُ الْعَقْدِ مُقَیَّداً بِالْإِطْلَاقِ، وَ لَا یَحُجُّ عَنْ اثْنَیْنِ فِی عَامٍ، وَ لَوِ اسْتَأْجَرَاهُ لِعَامٍ فَسَبَقَ أَحَدُهُمَا صَحَّ السَّابِقُ وَ إِنْ اقْتَرَنَا بَطَلَا، وَ تَجُوزُ النِّیَابَةُ فِی أَبْعَاضِ الْحَجِّ، کَالطَّوَافِ وَ السَّعْیِ وَ الرَّمْیِ مَعَ الْعَجْزِ، وَ لَوْ أَمْکَنَ حَمْلُهُ فِی الطَّوَافِ وَ السَّعْیِ وَجَبَ وَ یُحْتَسَبُ لَهُمَا.وَ کَفَّارَةُ الْإِحْرَامِ فِی مَالِ الْأَجِیرِ وَ لَوْ أَفْسَدَ حَجَّهُ قَضَى فِی الْقَابِلِ، وَ الْأَقْرَبُ الْإِجْزَاءُ، وَ یَمْلِکُ الْأُجْرَةَ.وَ یُسْتَحَبُّ إِعَادَةُ فَاضِلِ الْأُجْرَةِ، وَ الْإِتْمَامُ لَهُ لَوْ أَعْوَزَ وَ تَرْکُ نِیَابَةِ الْمَرْأَةِ الصَّرُورَةِ وَ الْخُنْثَى الصَّرُورَةِ، وَ یُشْتَرَطُ عِلْمُ الْأَجِیرِ بِالْمَنَاسِکِ وَ قُدْرَتُهُ عَلَیْهَا وَ عَدَالَتُهُ فَلَا یُسْتَأْجَرُ فَاسِقٌ وَ لَوْ حَجَّ أَجْزَأَهُ، وَ الْوَصِیَّةُ بِالْحَجِّ تَنْصَرِفُ إِلَى أُجْرَةِ الْمِثْلِ وَ یَکْفِی الْمَرَّةُ إِلَّا مَعَ إِرَادَةِ التَّکْرَارِ.وَ لَوْ عَیَّنَ الْقَدْرَ وَ النَّائِبَ تَعَیَّنَا، وَ لَوْ عَیَّنَ لِکُلِّ سَنَةٍ قَدْراً وَ قَصَرَ کُمِّلَ مِنَ الثَّانِیَةِ فَإِنْ لَمْ تَسَعْ فَالثَّالِثَةُ، وَ لَوْ زَادَ حُجَّ مَرَّتَیْنِ فِی عَامٍ مِنَ اثْنَیْنِ. وَ الْوَدَعِیُّ الْعَالِمُ بِامْتِنَاعِ الْوَارِثِ یَسْتَأْجِرُ عَنْهُ مَنْ یَحُجُّ أَوْ بِنَفْسِهِ، وَ لَوْ کَانَ عَلَیْهِ حِجَّتَانِ إِحْدَیهُمَا نَذْرٌ فَکَذَلِکَ إِذِ الْأَصَحُّ أَنَّهُمَا مِنَ الْأَصْلِ، وَ لَوْ تَعَدَّدُوا وُزِّعَتْ، وَ قِیلَ: یَفْتَقِرُ إِلَى إِذْنِ الْحَاکِمِ، وَ هُوَ بَعِیدٌ.
فهرست کتاب الحجّ
الفصل الأول فی شرائطه و أسبابه :
الفصل الثانی فی أنواع الحج :
الفصل الثالث فی المواقیت :
الفصل الرابع فی أفعال العمرة :
الفصل الخامس فی أفعال الحج :
الفصل السادس فی کفارات الإحرام :
الفصل السابع فی الإحصار و الصد :
خاتمة : تجب العمرة على المستطیع إلیها سبیلا بشروط الحج